Centrum Badań Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie oraz Fundacja Konrada Adenauera zorganizowały dyskusję panelową z udziałem Adama Michnika, Reinholda Vettera i Padraica Kenney na temat historii ruchu robotniczego w Polsce 1956-1976-1981
Prowadzenie: Robert Traba
Obserwując debaty historyczne ostatnich lat, można bez większego ryzyka sformułować tezę, że z pewnością nie historycy kształtują obrazy przeszłości w przestrzeni publicznej (kiedy zresztą kształtowali?). Ciągle ważną role odgrywają państwowi aktorzy sceny publicznej: politycy, głównie rządy dysponujące dużymi środkami oddziaływania społecznego oraz media, w tym wypadku coraz bardziej media społecznościowe poprzez Internet.
Impulsem nowych debat i wytwarzania przemocy symbolicznej, która zawłaszcza przestrzeń publiczną, stają się bardziej niż kiedyś JUBILEUSZE. Można ten fakt krytykować. Można się obrazić, zamykając jeszcze bardziej w naukowej wieży z kości słoniowej. Można jednak inaczej: Wyjść naprzeciw wyzwaniu i środkami, jakimi dysponujemy, budować alternatywną opowieść, opartą na wiedzy, doświadczeniu i poczuciu odpowiedzialności za słowo.
Trzy daty przywołane w tytule znaczą w historii Polski trzy ważne wydarzenia, które w tym roku mają swoje jubileusze:
1. Sześćdziesięciolecia – rok 1956 czyli powstanie poznańskich robotników oraz definitywne odsunięcie od władzy stalinowskiego reżimu, który w każdym z krajów Europy Środkowej miał podobne i jednocześnie specyficznie własne oblicze.
2. Czterdziestolecia – rok 1976, który prawdopodobnie wśród niemieckich słuchaczy budzi najmniej skojarzeń, ale to właśnie wtedy doszło do pośredniego zderzenia komunistycznej ekspansji z robotniczo-inteligenckim protestem. W konstytucji PRL pojawił się zapis o dominującej roli Związku Sowieckiego, nastąpił jednocześnie kryzys gospodarczy „złotych lat” gierkowskiej liberalizacji systemu, co wywołało protesty robotnicze w Radomiu oraz powstanie „inteligenckiego” Komitetu Obrony Robotników. Podkreślam słowa „robotniczy” i „inteligencki”, bowiem do tej pory protesty robotnicze nie znajdowały zrozumienia wśród elity polskiej opozycji. Z kolei zryw polskiej młodzieży w 1968 roku, w który bezpośrednio zaangażowany był bohater dzisiejszego spotkania, Adam Michnik, nie znalazł zrozumienia wśród robotników. Rok 1976, powstanie KOR-u, jest milowym krokiem do tego, co stało się 4 lata później, czyli masowych wspólnych wystąpień i robotników, i inteligencji.
3. 35 rocznicy stanu wojennego w Polsce nie można rozpatrywać bez WIELKIEGO POCZĄTKU, jakim były strajki w lipcu/sierpniu 1980 roku. Ten jubileuszowy fenomen jest Państwu najbardziej znany pod nazwą SOLIDARNOŚĆ i stan wojenny. W Niemczech mówi się, wręcz stało się to obowiązująca normą, o „pokojowej rewolucji” 1989/1990. Ja nie kojarzę święta wolności, JESIENI LUDÓW z rewolucją. Doświadczałem tych wydarzeń świadomie i jeżeli mogę porównywać to jedyną rewolucją, rewolucją naprawdę pokojową jaką dostrzegam i przeżywałem były właśnie wydarzenia 1980/1981. Gdy w 1989 r. rozpoczynała się JESIEŃ LUDÓW w Europie Środkowej, Polska doświadczała epilogu własnej rewolucji z lat 1980/1981. Znaczył ją Okrągły Stół i pierwsze wolne wybory z 4 czerwca 1989 roku. Właśnie wolne, a nie półwolne, jak często się je określa.
Wokół wymienionych trzech wydarzeń powstało wiele sporów, wiele mitów i historycznych legend: od heroizacji po odrzucenie i oskarżenia „o zdradę narodowych interesów”. Najbardziej widać to na przykładzie Okrągłego Stołu, który w Niemczech, głównie wśród wschodnioniemieckich elit, uchodzi za polski prototyp, model dla innych zniewolonych krajów Europy Środkowej pokojowego wychodzenia z systemu komunistycznego, a w Polsce określany jest jako zdrada czy „Targowica”.
Żeby o tych wydarzeniach rozmawiać, próbować je na nowo opowiadać i definiować ich rolę w Europie, zaprosiliśmy trzech wybitnych specjalistów. Każdy z nich czegoś innego doświadczał (albo nie doświadczał, jak Padraick Kenney tylko późne lata 80. a Reinhold Vetter tylko zachodnioniemieckie fascynacje „rewolucyjnością”), ale łączy ich jedno: rzetelność i próba zrozumienia – jak mawiał Marc Bloch – człowieka w czasie, i dodajmy, również kontekstu bilateralnego i europejskiego wydarzeń.
(fragment wprowadzenia Roberta Traby)
24.05.2016 godz. 19:00
10785 Berlin
