Z ang. floating gap, także: „ruchoma przepaść”, „płynne przemilczenie”, „luka czasowa”, „przeszłość pozbawiona reprezentacji” – to określenia wyrażające powtarzający się w wielu wspólnotach fenomen orientacji temporalnej, wynikający z faktu, że społeczeństwa w naturalny sposób koncentrują swoje zainteresowania → przeszłością i opowieści o niej na czasach najbliższych i prapoczątkach. Zdarzenia związane z → czasem „pomiędzy” bywają zazwyczaj pomijane i jako takie – mało znane. Zdaniem Jana Vansiny, badacza afrykańskich społeczności oralnych i przekazów ustnych (→ oralność), członkowie danych wspólnot nie uświadamiają sobie tej luki. Zawarte w pracy Oral Tradition [1985] spostrzeżenia bazują na obserwacjach szczepu Tio z Kongo. → Świadomość historyczna pracuje tam zdaniem Vansiny jedynie na dwóch płaszczyznach: najbliższej przeszłości i prapoczątku, a ponieważ granica między nimi przesuwa się wraz z rotacją → pokoleń, zastosował on określenie dryfującej luki (Vansina 1985: 23). Z kolei Jan Assmann zwrócił uwagę, że zjawisko luki między żywą pamięcią ludzi sobie współczesnych a uświęconym przekazem o prapoczątkach dostrzegane jest w przekazach starogreckich (Assmann 2008 [1992]: 85). Jest to należący do uniwersaliów horyzont czasowy tzw. żywej czy gorącej pamięci, który według wielu badaczy obejmuje (również w społeczeństwach współczesnych) przesuwający się wraz z → teraźniejszością horyzont życia trzech do czterech pokoleń. Assmann za uniwersalny uznaje również fakt, że „oba rejestry pamięci – końce bez środka, odpowiadają dwóm zazębiającym się jej → ramom, które istotnie się od siebie różnią”, odnosząc się do → pamięci kulturowej i pamięci komunikatywnej (→ pamięć komunikacyjna) (tamże: 66–67, 71). Jednocześnie, jak zauważa, luka wytwarza się w → pamięci zbiorowej na skutek jej bimodalnego funkcjonowania, tj. między trybami pamięci fundacyjnej, odnoszącej się do prapoczątków i → pamięci biograficznej (→ biografia), przyrastającej naturalnie, w której podtrzymywaniu może brać udział każdy, co wyznacza zakres „teraz” (tamże: 67). W efekcie w pamięci zbiorowej pojawiają się „dryfujące luki”, na które składa się przeszłość pozbawiona reprezentacji.
Anna Zalewska
Hasła pokrewne: pamięć biograficzna, pamięć komunikacyjna, pamięć kulturowa, pokolenie
Bibliografia
Assmann J. (2008), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, tłum. A. Kryczyńska-Pham, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Niethammer L. (1995), „Diesseits des Floating Gap: Das Kollektive Gedächtnis und die Konstruktion von Identität im wissenschaftlichen Diskurs”, w: K. Platt, M. Dabag (red.), Generation und Gedächtnis: Erinnerungen und Kollektive Identitäten, Opladen: Leske und Budrich, s. 25–50.
Vansina J. (1985), Oral Tradition as History, Madison: University of Wisconsin Press.
