Pojęcie longue durée (fr.) pojawiło się w historiografii za sprawą najważniejszego przedstawiciela drugiego → pokolenia szkoły Annales Fernanda Braudela (1902–1985). Jego pierwsze, praktyczne zastosowanie znacznie wyprzedziło sformułowanie definicji. Obszerny tom Morze Śródziemne i świat śródziemnomorski w epoce Filipa II [1949] przyniósł analizę prowadzoną w trzech wymiarach → czasu, które w teorii Braudel ujął dopiero w roku 1958 (Braudel 1958). Poziom A to tradycyjna → historia „wydarzeniowa”, B – okresy dłuższe, epoki w historii kultury (np. romantyzm), procesy (rewolucje), dekady, wreszcie C to długie trwanie, obejmujące jeden lub kilka wieków (Braudel 2006 [1987]: 68). Długie trwanie w ujęciu Braudela pozwalało badać cywilizację, przede wszystkim w jej formach materialnych (→ rzecz). Braudel był autorem najbardziej imponującej realizacji takiego programu – opublikowanej w 1979 r. trylogii Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV–XVIII wiek (1992). Historycy idący jego śladem inspirowali się pracami socjologów, etnografów, demografów, geologów, klimatologów, antropogeografów.
Źródła inspiracji dla koncepcji francuskiego historyka nie zostały przezeń nigdzie jasno wskazane. Jego ogólne uwagi o sztuczności konfliktów między socjologami i historykami skłaniają niektórych autorów do szukania związków między długim trwaniem a pojęciem cywilizacji Norberta Eliasa (1897–1990), a nawet – co budzić musi poważne wątpliwości – Feliksa Konecznego (1862–1949; Bartkiewicz 1999: 33). Bardziej prawdopodobna wydaje się inspiracja koncepcjami antropogeografów: Paula Vidala de la Blache’a (1845–1918), Friedricha Ratzla (1844–1904), a także – mimo akcentów polemicznych w Morzu Śródziemnym… – Jovana Cvijićia (1865–1927).
Choć Braudel dążył w swoim programie do równouprawnienia wszystkich wymiarów czasu historycznego, sprzeciwiał się siłą rzeczy najbardziej rozpowszechnionej wówczas historii wydarzeniowej. W konsekwencji historycy szkoły Annales kładli nacisk na badania ilościowe i historię gospodarczą, coraz częściej odwołując się do statystyki. Ta cecha szkoły Annales stała się przedmiotem zmasowanej krytyki. W latach 80. XX w. długie trwanie służyło krytykom z kręgu Nouvelle Histoire – Jacques’owi Le Goffowi i Pierre’owi Norze, przedstawicielom kolejnego, trzeciego pokolenia szkoły Annales – za symbol odrzucanej, ekonomizującej (i nierzadko wiązanej z wpływami marksizmu) perspektywy badawczej. Pod koniec lat 80. XX w. redakcja Annales ogłosiła powrót do refleksji nad mechanizmami zmian w czasie i – jednocześnie – dowartościowanie badań nad historią kultury. Ten zwrot wiązał się z krytyką nadmiernego skupienia się na niemal statycznych zjawiskach długiego trwania (Wiślicz 2004: 13).
Mimo głosów krytycznych długie trwanie nie zostało wyrugowane z prac historyków francuskich, choć odgrywa w nich dużo mniejszą rolę niż w latach 70. XX w. Wynika to przynajmniej po części z metaforycznego charakteru tego pojęcia. Sam Braudel nie uważał, by dotyczyło ono wyłącznie zjawisk materialnych. Jednym z przykładów zjawisk długiego trwania, które przywoływał, była rola społeczna kobiet. Autorzy z kręgu Nouvelle Histoire, zarówno Nora we wstępie do Les lieux de mémoire (→ miejsce pamięci), jak i Le Goff w Historii i pamięci [1988] właśnie w takim sensie – w odniesieniu do zjawisk społecznych i kulturowych –posługują się tym pojęciem, choć nie odgrywa ono w ich pracach roli nawet w części tak istotnej, jak u Braudela.
Przenikanie długiego trwania do badań nad → pamięcią zbiorową obywa się bez wielkich deklaracji programowych. Jak zauważa Alon Confino (1997: 1388), pomiędzy sztandarową formą historiografii trzeciego pokolenia szkoły Annales, czyli historią mentalności, a badaniami pamięci zbiorowej istnieją daleko idące podobieństwa. Także jednym z założeń koncepcji miejsc pamięci Pierre’a Nory jest ich długie istnienie. Długie trwanie, w dużej mierze odarte z pierwotnych znaczeń, wydaje się przydatnym narzędziem badawczym. Sygnalizuje głębokie struktury → pamięci kulturowej (w zestawieniu z → pamięcią komunikacyjną), co z kolei pozwala używać go łącznie z koncepcją Jana Assmanna. Pamięć kulturowa, jako spuścizna czy też → dziedzictwo grupy społecznej, charakteryzuje się właśnie długim trwaniem. W podobnym znaczeniu termin ten funkcjonuje w polskich badaniach nad pamięcią (Traba 2006).
Zbliżony, metaforyczny charakter ma obecność długiego trwania w innych naukach społecznych, zarówno we Francji, w Polsce, jak i w krajach niemieckojęzycznych. Pojęcie pojawia się w publikacjach dotyczących planowania przestrzennego, literatury staropolskiej, historii → sztuki, politologii, badań nad → stereotypami, w pracach z historii starożytności.
Maciej Górny
Hasła pokrewne: historia, pamięć kulturowa, przeszłość, reżim historyczności, semantyka historyczna, tradycja
Bibliografia
Bartkiewicz M. (1999), „Model konsumpcji w społeczeństwach tworzącego się kapitalizmu. (O zastosowaniu koncepcji Fernanda Braudela do wzoru zachowań konsumpcyjnych)”, Historyka. Studia Metodologiczne, XXXIX, s. 33–55.
Braudel F. (1958), „Histoire et sciences sociales, la longue durée”, Annales E.S.C., X–XII, s. 725–753 [„Historia i nauki społeczne: długie trwanie”, w: F. Braudel, Historia i trwanie, tłum. B. Geremek, Czytelnik Warszawa, 1971, s. 46–89].
Braudel F. (1992), Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm, t. I–III, red. J. Kochanowicz, tłum. M. Ochab, P. Graff, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Braudel F. (2006), Gramatyka cywilizacji, tłum. H. Igalson-Tygielska, Warszawa: Oficyna Naukowa.
Confino A. (1997), „Collective memory and cultural history: Problems of method”, The American Historical Review, 102 (5), s. 1386–1403.
Confino A. (2011), „History and memory”, w: A. Schneider, D. Woolf, I. Hesketh (red.), The Oxford History of Historical Writing, t. V: Historical Writing since 1945, New York: Oxford UP.
Le Goff J. (2007), Historia i pamięć, tłum. A. Gronowska, J. Stryjczyk, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Traba R. (2006), „Ciągłość i historia przerywana: miasto w długim trwaniu”, w: R. Traba, Historia – przestrzeń dialogu, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, s. 111–122.
Wiślicz T. (2004), Krótkie trwanie. Problemy historiografii francuskiej lat dziewięćdziesiątych XX wieku, Warszawa: Wydział I Nauk Społecznych PAN.
