W ang. public archeology, definiowana jako 1) przestrzeń działalności archeologicznej, która wchodzi lub może wejść w interakcję ze społeczeństwem (Schadla-Hall 2006: 147); albo 2) wszelkie działania archeologiczne, finansowane ze środków publicznych, czy w jakikolwiek inny sposób sterowane przez społeczeństwo (Pawleta 2012: 1126), oferuje jednostkom i → wspólnotom (pamięci) możliwość bezpośredniego angażowania się w archeologiczny proces poznawczy. Ma też potencjał kształtowania treści istotnych w bieżącej komunikacji kulturowej (Zalewska 2012: 1114–1115).
Ze względu na jej funkcje społeczne trafniejsze wydaje się tłumaczenie wyrażenia public archeology jako archeologia uspołeczniona niż „archeologia publiczna”. Termin ten opisuje problemy powstające, gdy archeologia wkracza do realnego świata ekonomicznych konfliktów i walk politycznych, z których większość odnosi się do → etyki (Ascherson 2000: 2). Z archeologią uspołecznioną łączone są pozornie rozdzielne zjawiska: od działań mających na celu zahamowanie nielegalnych wykopalisk, handlu → zabytkami, aktów wandalizmu czy systematycznego niszczenia substancji zabytkowej, przez programy edukacyjne, skierowane do dzieci i młodzieży lub grup zmarginalizowanych, aż po stymulowanie turystyki (→ turyzm) czy kształtowanie wizerunku archeologii w → mediach (Little 2005: 9–13; Pykles 2006). Z terminem tym wiążą się także takie pojęcia, jak „archeologia edukacyjna” (Smardz Frost 2004), „archeologia stosowana” (Shackel, Chambers 2004), „archeologia wspólnotowa” (community archaeology, zob. Tully 2007) oraz kwestie związane z → dziedzictwem kulturowym.
Podjęto kilka prób opisania historii powstania oraz specyfiki public archaeology (Ascherson 2000; Shackel, Chambers 2004; Merriman 2004). Opracowania te wskazują lata 60. XX w. jako okres sprzyjający uspołecznianiu archeologii. Powstało wówczas wiele istotnych aktów prawnych, które odmieniły dyscyplinę, „wpychając ją” w sferę publiczną. Pierwotne użycie terminu przypisuje się Charlesowi McGimseyowi (1972), który propagował pogląd, iż wszelkie formy poznawczej działalności archeologów mają charakter „publiczny”, co obliguje ich do troski o bliższe relacje z ludźmi. Stąd potrzeba przeniesienia nacisku z archeologii jako sposobu poznawania → przeszłości na archeologię rozumianą jako układ relacji w → teraźniejszości (Holtorf 2005: 12).
Archeologia stała się częścią sfery publicznej ze wszystkimi tego konsekwencjami (Simpson 2008), tj. m.in. społeczną kontestacją pewnych jej treści czy napięciami wynikającymi ze zróżnicowanych oczekiwań (np. państwa i obywateli, specjalistów i amatorów) w stosunku do archeologii, w tym jej wkładu w kształtowanie → pamięci biograficznej i/lub fundacyjnej.
Anna Zalewska
Hasła pokrewne: dziedzictwo, historia praktyczna, turyzm
Bibliografia
Ascherson N. (2000), Editorial, Public Archaeology, 1 (1), s. 1–4.
Deskur K. (2009), „Idea public archaeology – edukacja archeologiczna i popularyzacja archeologii”, Fontes Archaeological Posnanienses, 45, s. 283–292.
Holtorf C. (2005), From Stonehenge to Las Vegas – Archaeology as popular culture, Walnut Creek: Altamira Press.
Little B.J. (red.) (2005), Public Benefits of Archaeology, Gainesville: University Press of Florida.
McGimsey Ch.R. (1972), Public Archeology, New York: Seminar Press.
Merriman N. (red.) (2004), Public Archaeology, New York: Routledge.
Pawleta M. (2012), „Obrazy przeszłości w narracjach współczesności”, w: S. Tabaczyński i in. (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 1124–1140.
Pykles B.C. (2006), „An early example of public archaeology in the United States: Nauvoo, Illinois, 1962–1969”, North American Archaeologist, 27 (4), s. 311–349.
Schadla-Hall T. (2006), „Public archaeology in the twenty-first century”, w: P.J. Ucko i in. (red.), A future for Archaeology: The Past in the Present, London: UCL Press, s. 75–82.
Shackel P.A., Chambers E.J. (red.) (2004), Places in Mind: Public Archaeology as Applied Anthropology, New York: Routledge.
Simpson F. (2008), „Community archaeology under scrutiny”, Conservation & Management of Archaeological Sites, 10 (1), s. 3–16.
Smardz Frost K.E. (2004), „Archaeology and public education in North America”, w: N. Merriman (red.), Public Archaeology, New York: Routledge, s. 59–84.
Tully G. (2007), „Community archaeology: General methods and standards of practice”, Public Archaeology,6 (3), s. 155–187.
Zalewska A. (2012), „Archeologia studiowaniem teraźniejszej przeszłości”, w: S. Tabaczyński i in. (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 1099–1123.
