Z gr. ámnestía → zapomnienie, przebaczenie. W polskiej doktrynie karnistycznej jest to ogólne prawo łaski, polegające na darowaniu kar już orzeczonych za przestępstwa danego typu lub popełnione przez określoną kategorię sprawców (Rogoziński 2009: 90). W tradycji anglosaskiej natomiast podkreśla się, że amnestia to suwerenny akt przebaczenia, o charakterze na ogół politycznym, a także powiązany z powtórnym podporządkowaniem się zbuntowanych podwładnych (Campbell Black 1990: 82–83).
W Europie przez wieki popularna była myśl, że akty amnestii ułatwiają wypieranie (→ wyparcie) zdarzeń traumatycznych (→ trauma) ze świadomości zbiorowej. Hr. Pierre-Denis de Peyronnet (1778–1854) twierdził, że amnestia ma wymazywać → przeszłość, gdyż → władza, która nie przebacza, sprawia, iż poddani nie chcą → pojednania (Ntoubandi 2007: 10–11).
Dziś amnestia występuje przede wszystkim w kontekście transformacji ustrojowej oraz → sprawiedliwości okresu przejściowego (transitional justice). Za jej stosowaniem przemawiają: chęć przywrócenia pokoju i ładu, a niekiedy zmiana zapatrywań na temat polityki karnej. Krytycy amnestii często argumentują, że stanowi ona utylitarnie motywowaną rezygnację z wymierzenia sprawiedliwości. Wskazują również, że niekiedy nie redukuje ona animozji, lecz je wzmaga, np. gdy dzięki niej odpowiedzialności unikają naruszyciele praw człowieka. Zdaniem Angeliki Schlunck, można wskazać trzy główne przyczyny takiej sytuacji: (1) asymetrie w strukturze władzy (przedstawiciele ustępującego reżimu pozostają siłą polityczną); (2) obietnica amnestii poprzedzająca zakończenie konfliktu (z reguły dotrzymywana, gdyż jest papierkiem lakmusowym wiarygodności nowego systemu); (3) brak politycznej i/lub społecznej woli → rozliczenia → przeszłości (np. gdy naruszeń dopuszczali się przedstawiciele głównych sił zainteresowanych zakończeniem konfliktu) (Schlunck 2000: 246–248).
Bartosz Hordecki
Hasła pokrewne: zapomnienie, dyskurs, pojednanie, przeszłość, trauma, rozliczenie
Bibliografia
Campbell Black H. i in. (1990) (red.), „Amnesty”, w: Black’s Law Dictionary: definitions of the terms and phrases of American and English jurisprudence, ancient and modern – 6th Edition, St. Paul, Minn.: West Publishing Co.
Meier Ch. (2010), Das Gebot zu vergessen und die Unabweisbarkeit des Erinnerns. Vom öffentlichen Umgang mit schlimmer Vergangenheit, München: Siedler Verlag.
Ntoubandi F.Z. (2007), Amnesty for Crimes against Humanity Under International Law, Leiden: Martinus Nijhoff Publishers.
Rogoziński P. (2009), Instytucja ułaskawienia w prawie polskim, Warszawa: Oficyna.
Schlunck A. (2000), Amnesty versus Accountability, Berlin: Berliner Wissenschafts-Verlag.
